“E drejta për të harruar” është një nga konceptet më të rëndësishme që solli GDPR (Rregullorja e Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave) në Bashkimin Evropian. Kjo e drejtë i jep mundësinë individit të kërkojë nga organizatat ose kompanitë që mbajnë të dhënat e tij personale, fshirjen e tyre kur nuk ka më arsye ligjore për t’i përpunuar. Në praktikë, kjo do të thotë që nëse një konsumator shqiptar ka dhënë të dhëna për një shërbim që nuk e përdor më, ai ka të drejtë të kërkojë që ato të mos ruhen pafundësisht.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme në kohën digjitale ku të dhënat personale qarkullojnë lehtësisht në rrjete sociale, faqe interneti, platforma biznesi apo databaza të ndryshme. Privatësia dhe mbrojtja e të dhënave janë bërë çështje thelbësore për individët dhe bizneset shqiptare që duan të ndërtojnë besim dhe respekt ndaj konsumatorëve.
Ku e gjejmë bazën ligjore?
E drejta për të harruar është e parashikuar në nenin 17 të GDPR. Ligji i privatësisë thekson se subjekti i të dhënave (individi) ka të drejtë të kërkojë fshirjen e të dhënave kur:
- Të dhënat nuk janë më të nevojshme për qëllimin për të cilin janë mbledhur.
- Individët tërheqin pëlqimin që kishin dhënë më herët.
- Individët kundërshtojnë përpunimin e të dhënave dhe nuk ka arsye të forta ligjore për vazhdimin e tyre.
- Të dhënat janë mbledhur ose përpunuar në mënyrë të paligjshme.
- Fshirja është e domosdoshme për të respektuar një detyrim ligjor në legjislacionin vendas ose evropian.
Për Shqipërinë, edhe pse ligji për mbrojtjen e të dhënave është ende në proces përafrimi me standardet e BE-së, parimet e GDPR po bëhen gjithnjë e më të njohura dhe bizneset po nxisen t’i zbatojnë për të qenë konkurrues në tregun evropian.
Shembuj praktikë për publikun shqiptar
Shembull 1: Bizneset shqiptare online
Një dyqan online që ofron produkte për konsumatorët shqiptarë ruan të dhënat e klientëve, si emri, adresa dhe numri i telefonit. Nëse një klient kërkon që këto të dhëna të fshihen pasi nuk do të përdorë më shërbimin, kompania ka detyrimin ligjor dhe etik të pranojë kërkesën, përveç rasteve kur ligji e detyron ruajtjen (p.sh., për arsye fiskale).
Shembull 2: Rrjetet sociale
Një individ poston foto ose komente në një platformë sociale dhe më vonë vendos t’i heqë. Në bazë të së drejtës për të harruar, platforma duhet të sigurojë që të dhënat të mos mbeten të aksesueshme publikisht, përveç rasteve kur ekziston interes publik i fortë për t’i ruajtur.
Shembull 3: Konsumatorët dhe bankat
Një qytetar shqiptar aplikon për kredi dhe jep dokumente personale. Pas disa vitesh, ai kërkon që të dhënat e tij të mos mbahen më në sistem. Banka duhet të vlerësojë nëse ka arsye ligjore për t’i mbajtur (p.sh., për ruajtje financiare), por nëse arsyeja nuk ekziston më, fshirja bëhet e detyrueshme.
Kufizimet e së drejtës për të harruar
Është e rëndësishme të kuptohet se kjo e drejtë nuk është absolute. Ka raste kur një organizatë ose institucion nuk është i detyruar të fshijë të dhënat, si p.sh.:
- Kur ruajtja e të dhënave është e nevojshme për lirinë e shprehjes dhe informacionit.
- Kur ruajtja është e nevojshme për arsye ligjore ose fiskale.
- Kur të dhënat duhen për interes publik, si kërkime shkencore, historike apo shëndetësore.
- Kur të dhënat lidhen me procese gjyqësore apo mbrojtjen e interesave ligjore.
Kjo balancë është e domosdoshme që të mos pengohet transparenca, por njëkohësisht të ruhet privatësia e individit.
Si mund të ushtrohet kjo e drejtë?
Hapat praktikë për individët shqiptarë
- Identifikoni institucionin: Gjeni kompaninë ose organizatën që ruan të dhënat tuaja.
- Bëni një kërkesë zyrtare: Dërgoni një email ose letër ku specifikoni qartë se po kërkoni fshirjen e të dhënave sipas GDPR.
- Dokumentoni komunikimin: Ruani një kopje të kërkesës dhe përgjigjes që merrni.
- Kërkoni ndihmë te autoritetet: Nëse institucioni refuzon pa arsye ligjore, mund të drejtoheni te Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale në Shqipëri.
Këshilla për bizneset shqiptare
- Krijoni një politike të qartë privatësie ku shpjegoni se si trajtohen të dhënat dhe si mund të fshihen.
- Vendosni një mekanizëm të thjeshtë për konsumatorët, si një formular online për kërkesën e fshirjes.
- Mbani staf të trajnuar që kupton detyrimet ligjore dhe praktike.
- Respektoni transparencën: konsumatori duhet të dijë gjithmonë pse, si dhe sa kohë ruhen të dhënat e tij.
Rëndësia për bizneset dhe konsumatorët shqiptarë
Në një treg gjithnjë e më të digjitalizuar, respektimi i së drejtës për të harruar nuk është vetëm një detyrim ligjor, por edhe një mënyrë për të ndërtuar besim. Bizneset që tregojnë kujdes për privatësinë e konsumatorëve krijojnë një avantazh konkurrues. Nga ana tjetër, konsumatorët shqiptarë duhet të jenë të ndërgjegjshëm për të drejtat e tyre dhe të mos hezitojnë t’i ushtrojnë ato.
Në praktikë, kjo e drejtë është një balancë midis privatësisë dhe transparencës. Ajo siguron që individët të mos jenë peng i të dhënave të tyre të kaluara, ndërsa bizneset dhe institucionet të mbajnë përgjegjësi për mënyrën se si i përdorin dhe i ruajnë informacionet personale.
Një reflektim për të ardhmen digjitale
Në një epokë ku çdo klikim, kërkim apo regjistrim lë gjurmë digjitale, e drejta për të harruar është një mjet që na rikthen kontrollin mbi identitetin tonë online. Për shqiptarët, kjo është një mundësi që shkon përtej ligjit: është një kulturë e re privatësie, një shans për të ndërtuar një marrëdhënie më të ndershme mes individit, biznesit dhe teknologjisë. Dhe ndoshta, duke e respektuar këtë të drejtë, bëjmë një hap më afër një shoqërie digjitale më të sigurt dhe më humane.